Staropolska muzyka organowa
Treść
Prezentowane tu dwa albumy z polską muzyką dawną: "Tabulatura Warszawska" i "Complete Organ Works" z dziełami Adama z Wągrowca, potwierdzają, że polska muzyka może być interesującą dla cudzoziemców. Nagrania obu znakomitych zabytków muzyki staropolskiej podjął się, urodzony na Ukrainie, organista Rościsław Wygranienko. Interesuje się on od wielu lat naszą kulturą i z wielkimi sukcesami przywraca ją do życia.
Pierwszy album jest poświęcony kilku ważnym postaciom polskiej muzyki organowej XVII wieku. Po raz pierwszy w historii fonografii nagrano komplet utworów Adama z Wągrowca, jednego z najwybitniejszych postaci organistyki polskiej wczesnego baroku. Obok jego kompozycji na płycie znalazły się wszystkie znane dzisiaj utwory Piotra Żelechowskiego oraz wszystkie znane organowe utwory Petrusa de Drusiny, znanego również jako Piotr Drusinsky. Wydanie obu albumów, jak mówi organista: "ma na celu nie tylko utrwalenie niektórych zachowanych zabytków, lecz również pokazanie ich piękna artystycznego. Służyć temu ma autentyzm proponowanej interpretacji i ogólnie przyjęta koncepcja zrozumienia muzyki dawnej nie jako eksponatu muzealnego, lecz jako wciąż żywej materii, która jest w stanie sprostać estetycznym wymaganiom dnia dzisiejszego".
Nie możemy dziś autorytatywnie stwierdzić, czy Adam z Wągrowca był jednym z tych polskich organistów, którzy studiowali u Frescobaldiego, jednak jego twórczość posiada wyraźne wpływy włoskie. Urodził się w Margoninie (zachodnie Pałuki w Wielkopolsce) w drugiej połowie XVI wieku. Był zakonnikiem cystersem, profesorem opactwa Ojców Cystersów w Wągrowcu. Już za życia był uznawany za znakomitego organistę ("organarius suae aetatis eximus"). Już za życia Adama z Wągrowca jego utwory cieszyły się znaczną popularnością, gdyż wędrowały w odpisach po całej Polsce. O Piotrze Żelechowskim, autorze jednego zachowanego dzieła, nie mamy żadnych informacji biograficznych. Jego nazwisko może sugerować, iż pochodził z Żelechowa ze wschodniej Polski lub z jego okolic. Jego "Fantazja del Sol Primo Tono" znajduje się w większym zbiorze muzycznym zwanym "Tabulaturą z Ostromeczewa" (dzisiejsza Białoruś), przeznaczonym najprawdopodobniej do użytku w Kościele greckokatolickim. Twórczość Petrusa de Drusiny należy stylistycznie do muzyki północnej, rozpowszechnionej na Pomorzu oraz Warmii i Mazurach, zbliżonej do północnoniemieckiej szkoły organowej. O Petrusie wiadomo niewiele. Urodził się prawdopodobnie przed rokiem 1560 w Drużnie (nazwa łacińska - Drusina) koło Elbląga. Był synem lub przynajmniej bliskim krewnym słynnego lutnisty Benedykta de Drusina. Muzyczną edukację zdobył mniej więcej w latach 1570-1573 w Dreźnie, gdzie mógł być uczniem kapelmistrza Antoniego Scandellego. W 1586 roku notowany jako organista kościoła św. Barbary w Gdańsku, a od ok. 1603 roku organista kościoła NMP w Elblągu. Zmarł 2 maja 1611 roku i w nekrologu został ujęty jako "musicus excellens". Nie komponował wyłącznie na organy: jest autorem 6 motetów łacińskich i 2 pieśni w języku niemieckim - rękopis należał niegdyś do biblioteki kościoła Mariackiego w Elblągu. Zachowało się pięć kompozycji organowych jego autorstwa, znajdujących się w "Tabulaturze Oliwskiej", tzw. Pierwszej, z 1619 lub 1613 roku.
Drugi album to pierwsze kompletne nagranie "Tabulatury Warszawskiej". Jest ona zabytkiem unikatowym dla polskiej muzyki i jednym z najpóźniejszych zbiorów reprezentujących ciągłą linię tabulatur organowych znanych w Polsce, poczynając od "Tabulatury Żagańskiej" (1425-1433). Zawiera przeważnie anonimowe utwory, pochodzące z różnych okresów i nawiązujące do wzorów kultury włoskiej i południowoniemieckiej, które miały istotny wpływ na polską muzykę. Wyjątkowość tego zbioru polega na tym, że zawiera on muzykę organową pochodzącą z okresu dojrzałego baroku w Polsce, ubogiego w zabytki muzyki klawiszowej. Losy warszawskiej tabulatury organowej, nazwanej tak ze względu na miejsce jej przechowania, są niejasne i zagmatwane w stopniu jeszcze większym niż innych zabytków polskiej muzyki. "Tabulatura" zawiera obecnie kilkadziesiąt utworów "swobodnych" i opartych na tematach chorałów lub pieśni kościelnych. Ciekawie o jej losach można przeczytać w książeczce płytowej.
O dużej wartości obu albumów świadczy bez wątpienia wybór zabytkowego instrumentu, jakim są organy w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą. Jest to instrument unikatowy nie tylko w skali polskiej, lecz również ogólnoeuropejskiej. Te organy są jednym z największych zachowanych instrumentów zbudowanych w I poł. XVII wieku. Zbudowano je około 1620 roku, przy czym szafę prawdopodobnie sprowadzono Wisłą z północnej Polski (Gdańska lub Torunia). Takie przypuszczenie sugeruje wspaniała manierystyczna (późnorenesansowa), bogato rzeźbiona szafa organowa z drewna modrzewiowego, przypominająca stylistycznie prospekty organowe z Północy z ich konceptem wieżyc pedałowych. W momencie powstania organów Kazimierz, jako port handlowy, przeżywał okres prosperity i instrument był symbolem miejskiego statusu. Później jednak miasto podupadło i straciło na znaczeniu handlowym, co paradoksalnie przyczyniło się do nienaruszenia zabytkowego instrumentu w celu zastąpienia go "nowoczesnym".
Rościsław Wygranienko jest pierwszym organistą, który dokonał kompletnego nagrania wspomnianych dzieł, choć ich nuty są łatwo dostępne od wielu lat. Także dzięki niemu "Tabulatura Warszawska" doczekała się kompletnej rejestracji płytowej. Te dwa albumy są najlepszym sposobem na promowanie polskiej muzyki, bo artysta cudzoziemiec daje dużo większą gwarancję na to, że polski repertuar będzie rozbrzmiewał w salach koncertowych i kościołach całego świata. Jego interpretacja jest znakomita w każdej nucie. Otrzymaliśmy bodaj najlepsze płyty z polską muzyką staropolską, jakie są dostępne na rynku. Organista prezentuje tę wyjątkową muzykę bardzo stylowo, elegancko, przez co niesie ona w sobie mnóstwo emocji i piękna.
ks. Arkadiusz Jędrasik
Adam z Wągrowca, Piotr Żelechowski, Petrus de Drusina "Complete Organ Works" - Acte Préalable AP0165
"The Complete Warsaw Tablature" - Acte Préalable AP0164
Płyty można kupić w: Acte Préalable:
"Nasz Dziennik" 2009-06-23
Autor: wa